Krig og krigarkultur

Franske soldatar la igjen liva sine i Sør-Troms og Nordre Nordland våren 1940.(Matheson-Byes fotosamling)

Her om dagen kom ein tidlegare kollega av meg med eit interessant historiemateriale: bestefarens to gamle fotoalbum frå krigen. Fleire av bileta synte det som forteljingane frå krigen så sjeldan maktar å syne, nemleg døden. Alt for ofte er det fokus på heltar eller skurkar, og deira handlingar. Alt for ofte kjem krigens gru i bakgrunnen. Berre få gangar får ein føle krigens gru og redsel på pulsen, også når soldatane skal fortelje om krigshandlingar, adrenalinkicket under dei og angsten for å døy. Ofte er det dei som overlevde som blir kjørt fram, og om nokon har gjort ei bragd eller ein prestasjon, har ein lett for å fokusere meir på det, enn på dei merka krigen har påført dei som deltok, ja og på dei som skulle ta i mot dei som deltok og leve med dei etterpå.


Eit norsk feltsjukehus ved Narvik-fronten har vore utsett for flyangrep i dei lyse vårnettene. Heldigvis traff tyskarane dårleg. (Matheson-Byes fotosamling)

Kampane i Nord-Noreg i 1940 var utan unntak tøffe. Ei enorm påkjenning for mange, og tapa vart etterkvart store på dei to månadene det pågjekk, sjølv om dei på langt nær kunne måle seg med tapa ved andre slagmarker. For oss nordpå var masseslakt av denne typen heilt ukjent. Dette var dessutan tida før krisepsykiatrien, og mange måtte takle sine eigne traumer heilt aleine på bortgjømte stader, langt unna kvalifisert helsepersonell.

I dag skal våre unge menn og kvinner igjen lære å takle aktiv krigføring, gjerne langt borte og i samband med konfliktar som langt frå er oversiktlege, som i Afghanistan. Forsvarsleiinga vil gjerne skape eit profesjonalisert forsvar i aktiv strid, mens politikarane tviheld på at dei berre held på med fredsoppdrag, langt mindre krig. Våre soldatar skal ikkje lengre soldatar, men krigarar. Skikkelege krigarar, eller som forsvarssjefen sa det når han slo eit slag for ein ny norsk krigarkultur: "Krigerkultur i positiv forstand betyr i praksis uvilje mot å svikte sine medsoldater, uavhengig av om det skjer i Norge eller i Afghanistan."(Aftenposten 6.10.2009)

Uansett om det er krigarar eller soldatar som deltar i krigen; spøkelsane og traumene dei unge skal kjempe med under og etter det dei er med på, må dei og samfunnet slite med i mange år framover. For den gamle bergartilleristen, bestefaren til kollegaen min, var det truleg lettare å komme heim. Han hadde kjempa mot ein dødeleg ideologi, og stått opp mot ein agressiv okkupant saman med andre gode, friheitselskande nordmenn, og med demokratiske nasjonars støtte. Kva dagens krigarar kjempar for, kan derimot verke meir uklårt. Det same gjeld det dei kjempar mot, for midt oppe i all krigen er det berre ein tapar; folket i landet dei er i, som truleg blir mindre og mindre vennleg innstilt til krigarkulturen våre soldatar står for.